Wstęp

Niewygodne. Niesamowite. Niestosowne.
Niepotrzebne. Niezręczne. Nie do pokazania.

Tak reagowano na twórczość ludową przedstawiającą ludobójstwo, gdy w kolekcjach etnograficznych, polskich i niemieckich szukaliśmy przedmiotów tworzonych, by pamiętać o wojnie. Część z nich z zamierzeniem lub przypadkiem ujęła w kadrze Zagładę, pokazując ją jako tragedię Żydów, martyrologię Polaków lub uniwersalny dramat ludzkości.

Widzimy te prace jako skomplikowane obiekty, złożone z różnych impulsów; ich twórcami są polscy artyści, ale także kolekcjonerzy, etnografowie, kustosze i kuratorzy, ideolodzy…

W jakich okolicznościach powstały? Z jakim nastawieniem? Kto kupował, zamawiał i zbierał te sceny? Czy były pokazywane, jakiej publiczności? Co w ogóle przedstawiają? Jak na nie patrzeć?

Czy przechowały spojrzenie na śmierć?