Wacław Czerwiński
„Ostatnia droga” w życiu tych postaci. „Żydzi” – Oświęcim – Hełm
1983
Muzeum Kultur Europejskich, Berlin, z kolekcji Hansa-Joachima Schaussa
Wacław Czerwiński urodzony w 1911 roku. W czasie pierwszej wojny światowej został postrzelony w nogę i na długo przestał mówić. Podczas drugiej wojny więziono go w obozie jenieckim w Moosburgu w Górnej Bawarii. Tworzone wtedy rzeźby (także Żydów) były przedmiotem nieformalnej wymiany z obsługą obozu. Po wojnie zamieszkał w Świnicach Warckich, mniej więcej 20 kilometrów od Chełmna nad Nerem, w którym mieścił się obóz zagłady Kulmhof. Zmarł w 1986 roku.
„To ja zacząłem rzeźbić te postacie żydowskie, jak gdyby na oskarżenie Niemcom. Więc oni zabijali żywych – ja wyrzynałem z drewna, rzeźbiłem w drewnie. I pokazywałem im w drewnie”.
Wacław Czerwiński za: Hans-Joachim Schauss, To wszystko wyszło ode mnie. Spotkania z polskimi artystami ludowymi, Warszawa 1989 (pierwodruk Lipsk 1986), s. 128
Wiadomo o czterech wariantach tej rzeźby przedstawiającej mężczyzn i kobiety w objęciach. Pierwsza z tych prac podobno zainspirowała Ludwiga Zimmerera do kolekcjonowania polskiej sztuki ludowej (zakupiona w Cepelii, dziś niedostępna). Według informacji artysty, pokazywany na wystawie wariant powstał na zamówienie innego kolekcjonera, Hansa-Joachima Schaussa –„przyjaciela” (podpis ze spodu pracy). Rzeźba z drewna z okolic obozu w Chełmnie.